Hoewel de algemene maatregelen aan alle VEN-gebieden een basisbescherming bieden, is dit niet voldoende. Een ‘Natuurrichtplan’ (NRP) is gericht op de bescherming en de ontwikkeling van specifieke natuurwaarden van een bepaald VEN-gebied of later misschien van een SBZ-gebied. Dergelijk plan zorgt dus voor de specifieke maatregelen die plaatselijk zullen gelden.
Een natuurrichtplan wordt opgemaakt voor een samenhangend geheel van gebieden en is gericht op de gebiedsspecifieke natuurwaarden. De overheid stelt een visie van natuurontwikkeling met doelstellingen op. Deze wordt dan door een gemeenschap van plaatselijke actoren onderzocht (landbouw, natuurverenigingen, jagers, eigenaars, enz.) en vervolgens in specifieke beheermaatregelen en projecten voor inrichting vertaald die over de verschillende betrokken actoren, indien mogelijk in onderling akkoord, worden verdeeld. Het plan wordt bindend als gevolg van een consequente beslissing van de Vlaamse Regering en opgelegd aan de lokale actoren en overheden die de stedenbouwkundige vergunningen afleveren. Het natuurrichtplan kan bestaan uit stimulerende regels, erfdienstbaarheden, verbodsbepalingen en ontheffingen. De beheerders kunnen dan de voorziene instrumenten gebruiken.
NRP’s hebben veel wantrouwen opgewekt want het was voorzien om een NRP voor alle kwetsbare en IVON-gebieden op te stellen. 5 NRP’s (voor een oppervlakte van 15.000 ha) werden getest maar men heeft ingezien dat de procedure uiterst zwaar was voor weinig resultaat. Daarom werd het model NRP herzien. Zij zijn nu enkel verplicht op te stellen voor SBZ’s (zie punt 382) en het VEN binnen de 5 jaar na de aanwijzing; ze zijn facultatief in de andere groene zones en in het IVON. Het nieuwe model NRP is gebruiksvriendelijker en soepeler, maar de procedure zal nog vele jaren in beslag nemen en zelfs in SBZ-gebieden zou men alternatieve implementatie-instrumenten kunnen testen.
Het natuurdecreet heeft het instrument ‘natuurprojectovereenkomst’ ingevoerd waardoor een financiële steun wordt gegeven aan een privéproject voor de inrichting van een natuurgebied ten gevolge van een NRP op conventionele en vrijwillige basis. Gezien weinig NRP’s beëindigd zijn, blijft dit instrument theoretisch maar is het wel heel interessant voor privé natuurbeheer.